Kasurat Antuk Bahasa Kawi ( Jawi Kuno )
PRASASTI KI MANTRI TUTUAN
Om
Awighnamastu
Pengaksamaning hulun ring Bhatara Hyang
Mami, Sang ginlaring sarining Ongkara
Mantra.
Iki
kandanira Mantri Tutuan, kawit ira
munggah ring Prasasti, Sentanan Ida
Dalem Mangori.
Ida
Dalem Mangori, kawit Ida sentanan Dalem
Sagening, mijil saking Gunung Agung. Ida
Dalem Sagening jumeneng ring Pulo Bali,
kasuwen-suwen ring Pulo
Bali, raris Ida masentana asiki ngaran
Dalem Mangori. Kawekasan Dalem Sagening
mantuk ka swargan nyalebongkot. Kari
Dalem Mangori, raris Ida ngambil rabi
ring Keling, kaprenah putun Ida antuk
Mpu Galuh, jumeneng ratu ring Keling
ngaran sira Mpu Hati, punika ingalap
rabi denira Dalem Mangori. Ida Dalem Mangori
sampun puput sekadi solahing ratu ring
Keling, tur kabiseka ratu. Kawekasan
maduwe sentana asiki lanang, biniseka
Ratu Mangori, nanging sampun antes ring
raga.
Kalawas-lawas pwa sira, rug jagate ring
Erlanggia, ginemok denikang gering agung,
ana sentanan Ida Prabu Erlanggia,
tinilaring kadaton, nanging istri kantun
alit, tur rare punika kawit mabiyang
wwong kayak, raris sumusup ring alas
Keling, ana kapanggih pisang bawah, ring
tengahing alas Keling punika, dadiania
ana rare asingidan ring pisang bawah
punika, oneng katekana.
Alawas-lawas pwa sira Ida Dalem Mangori,
raris lunga maburu ring alas Keling,
lacur pemargan Ida, tan ana molih
baburonan, dadiania amurang-murang
lampah laku nira, kairing antuk
waduanira samian. Dadiania ana kapanggih
pisang bawah ring tengahing alas Keling
ika, raris kapotong pisang punika antuk
pedang denira Dalem Mangori. Sampun
pegat pisang punika, raris mijil wong
pawestri saking pisang bawah punika, ayu
ta rupanira, drasatsat sang hyang ratih
angandarat, nanging kantun rare wong
pawestri punika. Tur raris ingambilana
denira Dalem Mangori, kapinalayukta
maring Keling. Wong pawestri punika
mangaran sira Brit Kuning.
Kalawas
pwa sira Ni Brit Kuning malinggih ring
Keling, sida sampun duhur, raris
karinajasan denira Dalem Mangori.
Kasuwen mobot sira Brit Kuning, raris
maduwe oka lanang, mangaran I Mantri.
Kasuwen I Mantri kaduduk putra ring sira
Mpu Hati, tur kapineras denira, karana
mandados Satryawangsa. Malih Ni Brit
Kuning maduwe oka, nanging kantun alit,
pinah wenten pitung sasih. Dadiania ana
angetek ikang kali, ring tengahing Alas
Keling. Ida Sang Resi angawetu kali sareng
saroro, ngaran Sang Resi Suntiwana
maharep Sang Resi Saba, sasuhunan
manglawan pranakan, raris nyuduk kasuduk
sami mapisan antuk lancep tateken sami
sapisan raris seda sinarengan mantuk
manyuwarga, dening kautamaning kancep
punika wit siyung Sang Hyang Kala,
ngaran I Sadug I Sadeg. Nanging kantun
ring tengahing alas punika, ring linggih
Ida nangun
kali. Kancit rawuh Dalem Mangori ring
tengahing alas punika, kacingak Ida Sang
Resi anangun kali, nanging Ida Sang Resi
sampun puput manyuwarga, Ida Dalem
Mangori pinanggih ana
lancep wit tateken Sang Resi maka roro,
inamet denira Dalem Mangori.
Caritanen ta sira ana kali wetu ring
Keling, nanging saking Ni Brit Kuning
anangun kali. Dadiannya angimur-imur ta
sira, tur kasedayang sutanira antuk Ni
Brit Kuning, raris kapinukang-pukang
ikang rare antuk I Biang. Wus
kapinukang-pukang, kagenahang ring
dulang pangrayunan Dalem, tur tunukuban
antuk saab.
Tan
caritanen ring awan, kancit rawuh Dalem
Mangori, tur angawa lelancep wit tateken
sang Resi maka roro, raris kalinggihang
ring pamerajan. Sampun puput
kalinggihang, Ida Dalem Mangori raris
Ida ngandika ring Ni Brit Kuning, “ Uduh
Ni Brit Kuning, endi ungguwan
sutaningsun”, raris umatur Ni Brit
Kuning, “ Singgih pukulun Dalem, irika
ikang cili ring dulang unggwanira,
sampun wus manira mastika ikang cili,
tur sampun puput kapinukang-pukang”,
raris Ida Dalem manyingak saparipolah
ikang cili ring dulange, sampun puput
kapinukang-pukang antuk Ni Brit Kuning,
raris Ida Dalem Mangori
nyingak rare punika. Meling ring
utamaning pawijilan, punika karaning Ida
kangen ring raga, tur Ida menangis,
raris Ida mabhisama. “ Duh kita rare
cili, moga kita mandadi dewa kautaman,
riwekasan mangda molihing yasa, mandadi
rare juru angon, nanging tan rejana
sasuangan I Dawuh Baingin”, asapunika
pamastun Ida Dalem Mangori, dadiannya
srengen Ida Dalem Mangori, raris Ida
manigtig tur kapinaid-paid Ni Brit
Kuning, raris kagedos saking dalem
kadatuan.
Munggah
ring Prasasti Ujarakanda
Punika
kalaning ngalas Ni Brit Kuning, raris
magenah ring tengahing alas Keling
punika, tur kakaryanang tangsi, kuluan
tangsi punika madaging sumur tan ana
madaging toya, malih pakaryane Ni Brit
Kuning matatanduran,
lwirnia kang tinandur ring alase : uwi,
talas, pulada, punika sane kapuponin
ring alas punika.
Alawas-lawas pwa sira okane Ni Brit
Kuning ngaran I Satryawangsa meling ring
I biyang Ni Brit Kuning, dadiannya
umedek sira I Satryawangsa, saha sembah
“ Singgih pakulun Dalem, manira umatur
ring Dalem, endi unggwan bibinta ngaran
Ni Brit Kuning”, “ Ana ring tengahing
alas Keling unggwan
bibinta “. Malih I Satryawangsa umatur
ring Dalem Mangori, “ Singgih Dalem,
manira mapinunas ring Dalem, buat
angeton bibin manira ring tengahing alas
punika “, raris ngandika Ida Dalem
Mangori “Uduh Satryawangsa, nira
angugraha ta sira, nanging ana pamidin
ingsun, aja kita anembah bibinta, apan
tan wenang kita anembah bibinta, yan
kita anembaha, susud kautamanta”,
“Singgih pakulun Dalem, manira sairing
hyun Dalem” tur saha sembah ring linggih
Dalem.
Munggah
Ring kata Babad,
Aga I
Satryawangsa lumaku ring alas, sampun
ndauhin kaulanira mwang pangalasan,
angawa asu muwang jaring. Sapraptane ikang
kawula raris mangiring, raris memargi I
Satryawangsa maring tengahing alas
Keling punika.
I
Satryawangsa miwah kaulanira raris
mamasang jaring, tur nyaragang ikang
asu. Asu punika raris anyakal ring
tengahing alas, wyakti kacunduk Ni Brit
Kuning antuk asu punika, raris Ni Brit
Kuning kapilayu, sumusup maring pondok
ika, dadiannya asu punika tan sah aburu.
Muwang kawulan Ida manyarengin angetut
sira anyarag, raris kabelet Ni Brit
Kuning ring pondok ika, tur sira Ni Brit
Kuning age angineb ikang lawang
raris sumirep, dadiannya manangis I
Satryawangsa, lingnia masasambatan, “
Ibuninghulun, kasyasih ta nghulun, daweg
tingali ta nghulun
“. Ring wus mangkana ujarnia, raris
medal Ni Brit Kuning saking pondok
punika, raris ingusap-usap wadananira I
Satryawangsa. Irika I Satryawangsa
kapili-pili idepnia
raris matur “ Ibuninghulun aptia
angaturakna panganjali ring ibu “.
Asawur Ni Brit Kuning, “ Uduh anakku,
aywa kita nembah aku “, “
Aywa ibu mangkana”.
Irika
raris inideran ibunia ring selating
bale, I Satryawangsa tan sah anembah
ibunia, irika masasirig Ni Brit Kuning
ring kuluaning kubu, dening asapunika
pramangkin pegat kubu punika, karana ana
bale pegat.
Ni Brit
Kuning raris tiba maring semer, ngeraris
seda Ni Brit Kuning ring semer. Dening
sampun seda Ni
Brit Kuning, I Satryawangsa agelis
angeton bibinta ring tengahing semer,
dadiannya mesat atmania Ni Brit Kuning,
matemahan Tuhu-tuhu, tur masuara. Malih
I Satryawangsa manyingak bibinia, raris
anggania mentik manadi timbul. Punika
karana I Satryawangsa mabhisama ring
timbul, “ Inggih biang Ni Brit Kuning,
biang matemahan timbul, tityang
ngaturaken bhisama, yening tityang
kawekasan mamaksa timbul, sasuangan
tityang mangda keni gering sarwa sandi,
dening biang Ni Brit Kuning mentik
dados timbul “.
Munggah
ring Ujarakanda.
Sapunika
I Satryawangsa raris budal. Tanucapan
ring awan, kancit rawuh ring Keling,
raris matur ring Dalem Mangori muah ring
sira Mpu Hati, saparipolah ibiang Ni
Brit Kuning, katiba maring sumur raris
seda, “ Jiwa atmania mesat mandadi
Tuhu-tuhu, anggania mentik mandadi
timbul”. Asapunika katur ring Ida Dalem
Mangori, raris ngandika,” Uduh kita
Satryawangsa, nanging ana piteket ira ri
kita, dening kita anembah bibinta Ni
Brit Kuning, moga kita I Satryawangsa
mangda susud gagamanta tkaning kautaman,
nanging mangda kaalap arnawan bibinta
mwah pawetuania”.
Dening
asapunika I Satryawangsa kasusudang ring
Ida Dalem Mangori, kawekasan I
Satryawangsa raris anyamut ring Bali,
punika karaning I Satryawangsa ngaran I
Mantri Tutuan.“ Nanging kita tan wenang
angajengang timbul, sasuangan kita,
dening biang kita mentik dadi timbul”,
punika karaning mangkana, I Satryawangsa
kaicen sapanganggening mantri sasana.
Munggah
ring Babad 1220
Tan ngeh
yan carita, raris kaicen sangupati
denira Dalem Mangori, lagi ring Gunung
Mahameru sira. “ Ih kita Satryawangsa,
yen kita pageh ring kawitan muwang ring
pawijilan Ida Dalem Mangori, moga kita
amanggih kawibawan, yening kita nora
pageh, moga kita kurang pangan kinum,
muwah panas bara pinanggih ta”,
Heneng
katana
Ida
Dalem Mangori sayan liyep, raris mantuk
maring Taya, raris maganti ratu, saking
okan Bhatara Gnijaya, mijil saking
Gunung Mekah, jumeneng ratu ring alas
Terik, muwang Dalem Mahasakti ring
Brambangan, I Mantri Tutuan mamarekan
ring Ida, tur kaicen piagem ring Ida
Ratu Sakti, dening I
Mantri Tutuan katereh denira Prabu
Erlangga saking Kediri nanging saking
istri, saking purusa Ida Dalem Mangori.
Wit I
Mantri Tutuan maibu solot, sira I Mantri
Tutuan polih mamarekan ring Ida Sang
Prabu Erlanggya saking Kediri.
Alawas-lawas pwa sira I Mantri Tutuan,
mapamit ring Ida Sang Prabu Erlanggya, I
Mantri Tutuan raris nyamut ring Bali,
ring Ida Dalem Tegal Belesung, kawekas
Ida Sang Prabu Erlanggya saking Kediri,
ana putun ira sawiji ngaran Ratu ring
Kuripan, punika jumeneng ring Bukit
Buluh, Ida rumaga dewa kautaman, nanging
Ida mairingan kekalih ngaran Ni Brit
Kuning naler meraga dewa, punika manados
ameng-amengan ring Bukit Buluh, angemit
ratuning Kuripan.Sane asiki rare Angon,
wit sutanira Ni Brit Kuning, sane nguni
duk rare kapinukang-pukang, punika
manados dewa kautaman, punika ngemit Ida
ring Bukit Buluh, tan sah mangangon
lembu irika.
Heneng
katakna.
Prapta I
Mantri Tutuan ring Bali rajya, amengku
linggan Ida Dalem ring Tegal Belesung,
tur ana wit panugrahan Ida Prabu
Erlanggya saking Kediri ring I Mantri
Tutuan laluputan,
“ Tan kena tategenan, muwah yan danda
pati wenang katawur antuk arta 8.000,
muwang yening danda arta wenang
kesinampura, terus tekaning tereh kita”,
asapunika pangandikan sang amurti ring
Kediri, duk sira suka I Tutuan, ajong
kuning, macacendakan, mungguwing
lepihan, tan kasinambatsara, malumbang
dajan Dukuh Sarine, pecak paguyangan
kebo yos branane, pacang piodalan di
Besakih, ka gunung Lebah, sabanen Ida
Daleme manganda batane raris Ida maputun
karya, punika yan ana manguwangin piagem
iki, apang ya rusak kapastu antuk siwa
sesana, mwah Bhagawan Hyang Narada sami,
pangandikan Ida sang amutering Kediri.
Muwah
Ida Dalem Tegal Belesung, malih ngicen I
Mantri Tutuan luput, apan I Tutuan
ngiring pakahyun Dalem Tegal Belesung,
tur mamiseka linggih Bhatara sami,
nanging tan kena raja pinulah.
“Inggih
Bhatara ring Jembrana ring Gunung
Batukaru, ring Gunung Lebah ring Gunung
Agung, ring Gunung Sraya, Ring Gunung
Rinjani, Ring Gunung Nusa, yening sang
Patih muwang sang nata ratu manguwangin
panugrahan Ida Dalem Tegal Belesung,
muwang sang brahmana, satriya, wesya,
manguwangin laluputan I Tutuan, moga
apang kena pamastuning dewa saksi, aud
kelor anemu sengkala agung, apang sander
kilap tanpa ujan, aparan gentuh tanpa
ujan, muwang tepen embidan, apang mati
saka tugel, muwang tigas dadania tur
sakit gede, muwang saling suduk
manglawan anaknia, yening lunga maring
alas sinarap dening macan, yening ring
luwah sinarap tonya muwang buaya, muwang
saisining segara kapinangan, kena yaupadrawaning cor,
saisining pamastu sane nguni-nguni,
saisining candala agung, saparania anemu
gni bara, saenyah-enyahan ia kapastu,
punika kasaksenan antuk Bhatara sami
sane madruwe gunung, sane maduwe luah,
sane maduwe segara, sane maduwe danu
ento sami. Sapangandikan Ida Dalem Tegal
Belesung, sedawege ring Panataran ring
Gunung Agung, duke sira ring Majapahit,
agama titi suara, muwang raja purana
ring Bhatara sami.
Pamastuning dewa saksi kawangunang ring
sang brahmana, Bhatara Iswara, Bhatara
Brahma, Bhatara Wisnu, Bhatara Mahadewa,
Bhatara Uma, Bhatara Gana, Bhatara
Surya, Bhatara Sambu, Bhatara saking
Gunung Mekah, Bhatara saking Gunung
Rinjani, Bhatara saking Jamur Jipang,
muwang Ida Bhatara Pasupati, Bhatara
saking Nusa, muwang Bhatara saking
tanggun gumine, sane mangadakang jadmane
kacacar, sami kaucapang bhatara meraga
apuh, ngaksi panugrahane Ida Dalem Tegal
Belesung, ring laluputan I Tutuan,
katereh saking arine Sang Prabu
Erlanggya ring Daha, nanging saking
wadu, dening I Tutuan maibu solot,
munggah ring lepihan surat
piagem-piagem, sasuanganing katereh ring
I Tutuan, luput ring kemitan, mwah
pananjung wesi, dening wit I Tutuan
macacendekan., kalih anunggang kuda
sajeroning cerancang kawat. Mangkana
kawit I Tutuan masentana I Mangku
Tambahan, mangaran I Dawuh Bukit
Buwayang. I Dawuh Bukit
Buwayang mangaran I Brasta, pamargane
manyungsung ka Bukit Buluh, tur maka jan
banggul bhatara ring Bukit Buluh. Wite
Ida mapanataran ring Gunaksa, tur makori
agung ring dangin asem, mangkana kocapan
ring Buwayang mwah ring Gunaksa,
kawitane mangaran I Dawuh Baingin,
masentana I Surakreta, mangaran I
Gunaksa, mapanataran badangin asem.
Saenyah-enyahan I
Tambahan sane ring Buwayang , masoroh ka
Babung nanging sareng saroro, kawit nira
ring Babung magenah sawiji mangaran I
Sridana. Ne ring Buwayang mangaran I
Bandesa, tempuh saking Gelgel raket ring
Gunaksa. Mangkana muwah I Dauh Baingin
raket ring Akah, raket ring Tambahan, ne
maparab I Sridana. Mangkana mangaran
Dauh Baingin.
I Bukit
Buwayang maweh besin tumbak telu pagawen
Gelgel, ring I Dawuh Baingin. I Bukit
Buwayang maweh besin tumbak babangun
dolog ring I Dangin Asem, masalin besin
tumbak biring alit, pecak cacendekan
duwen Bhatara Bukit Buluh, pada pagawen
Gelgel.
Enengakna mangkin rawuh pakemit saking
Bukit Buluh mangaran I Rare Angon,
nanging wit sentanan I Brit Kuning,
sampun mangdadi dewa kautaman. Pamargane
I Rare Angon tan sah angangon lembu ring
kuluwaning Bukit Buluh, tur lumincang I
Rare Angon, sadina-dina angangon lembu.
Dadiannia sentanan I Dawuh Baingin maparab
I Surakreta, molih manyilih lembu ring I
Rare Angon, ana ring sawah luwahaning
Bukit Buluh, mawastu rahayu pamupon
carik ika, tan kamaranan saisining sawah
ika, nanging atiban nunggal makarya,
medal I Rare Angon sareng lembu punika.
Rupa
wenten tigang masa, dadiannya mawetu
ngaran I
Surakreta kawit ira I Gunaksa raris
kapinejahan I Rare Angon, lembunia
inambilan antuk I Saurakreta. “Ih
Surakreta, ingsun tan madruwe dosa ring
kita, mawastu ingsun pinejah dening
kita, mangkin moga kita kawaston dening
ingsun, mawastu kita madruwe gawe
panandanan, tekaning saswangan ta kabeh.
Yening tan angaturang karya dandanan
ring genah ingsun mapendem, kawekas
linebok ingsun kita dewa pitaranta ring
kawah tambragohmuka. Yan kita sampun
pageh molih kita genah, dewa pitaranta
ring swargaloka”.
Asapunika pangandikane I Rare Angon
raris mantuk punika, mawasta Dalem
Cungkub.
Lembu
punika wenten pitung rahina kaamong
antuk I Surakreta, kawit I Gunaksa,
lembu punika raris ical.
Nanging
pamargane I Tutuan, pangandikan Sang
Amutering Gelgel, Ida Dalem Tegal
Belesung muwah sareng Ida Gede
Pajungutan, muwah dandane wenang mantuk,
katur ring Pura Batur Kahyangan ring
Bukit Buluh, sane patut danda anguak
prasasti iki, dandania 25.500.-.
Pamargane I Tutuan wenang mabade tur
matumpang pitu, mabandusa, muwang
mapanca datu, marurub kajang, mapalasa,
mapalungania bawi srenggi, gajah mina,
mabale silunglung, maganjaran, madamar
kurung, matumpang salu, matatakan api,
mabaleman, mapring gading, magamet
makasumba mawarna. Sanga warnaning gamet
uttama, sapta warnaning gamet madya,
manca warnaning gamet nista, tiga
warnaning gamet nistaning nista pisan,
sawiji warnaning gamet uttama, sama
teken solas.
Sane
kawenang I Tutuan, ngangge upacaraning
ratu nguni-nguni, apan kita katereh
saking Prabu Erlangga saking wadu,
saking purusa Dalem Mangori. Yan kita
pejah mapreteka, nem dina sebelnia.
Yening
kari ngatut pungsed, 21 dina sebelnia,
apan kita sentanan Ida Dalem Mangori
mwang Prabu Erlanggya, magenah kita ring
sema Bali.
Sane
patut juang kajuang Tangkas Kori Agung,
tan ana wilarangan. Yan ana wong waneh
nyuwang danda 12.500.- katur ka Bukit
Buluh, ngaturang canang piuning, puput
asapunika. Tan ana malih, telas.
Malih
wenten pangandika Ida Dalem Tegal
Belesung ring I Tutuan, “ Aywa tan eling
ring pawarah nira, kengetakna wekasan,
ring tutur nira I Tutuan, aywa lupa ring
kawangsan., mula totosing Dalem Mangori
nyantanayang I Tutuan Yan tan kenget
sasuangan I Tutuan ring kawangsan, lali tkaning
awak, tan inget tkaning sasuhunan. Ento
karana mangden ada Prasasti kasungsung
bahan pratisentanane I Tutuan, mangden
eling ring kadadian mati kalaning buat
kapatian, ring kajantakan. Malih sawireh
nyugi manik pindo, nyugi manik jawa,
nyugi manik bali, krana keto saduke Ida
Mpu Peradah lunga ka Bali mangalinggihin
Ida daun teep, duk punika Ida ngajawa
ngabali. Sapunika sujatinia mangda eling
I Tutuan tkening wacanan nira.
Wecanan Ida
rumaga pamancangah, Ida ne meraga
Prasasti, sane kasembah kasuwun antuk
pratisentanan I Tutuan. Karana madesa
doh, mangden uning ring pamancangah, ne
rumaga prasasti apang olih Ida sungsung
di jumah. Rikala pawedalan idane mangden
tan doh nyungsung kawitane, parisaksat I
Pekak pinaka I Kompiang enu jumah anggen
kawitan
Yan tan
manyungsung kawitane sane meraga
prasasti, ritatkala katebah bahan wwang
dusun, tan ana takwanin, yan weruh ring
katatwan, amanggih kewuh
yadin baya, dening madoh-dohan
pagenahane.
Sane
matigehan liyu ento ajak marerasan, ada
sane ndewek nyama tuwi mawed, buwina joh
pagenahane, sing ja nawang teken
kadadian, sing ja nawang teken panyamaan,
yata tekaning kalingan pamancangah, tong
katepuk bahannya, dening mamesik katebah
bahan wang len, krangkatang pianak
nyamane, aketo panadiane. Sing ja anggon
tunggul , to krana buating abot, asing
nyuwun prasasti di jumah, parisaksat I
bapa nu jumah, ada tunasin, ada takonin.
Ditu di
prasasti takonang pandadine, apang eda
pati gabag bakat sorin, keto sentanane
ne tuwara nawang ring padagingane sane
munggah ring
prasasti, eda ninggalang sesana, eda
nyayangang selaka pipis, apang kukuh
bahan ngaba awak, mula totosing sentanan
Dalem Mangori, ane nyentanayang I Tutuan.
Elingang
juga pawekasira ajak sasuwangan I Tutuan,
yan tuwi saja nyama, sing dadi tuwara
aku nyama.
Iki
Piagem I Tutuan.
Om
Shantih, Shantih, Shantih Om
Tidak ada komentar:
Posting Komentar